Τα κόκκινα γάντια

"Θέατρον εγεννήθημεν τω κόσμω".

Και το έργο ευτυχώς είναι καταδικασμένο να συνεχίζεται. Το ανθρώπινο δράμα, ως γνωστόν, έχει αναρίθμητες πράξεις, που η ζωή παίζει και η τέχνη πολύτροπος απαθανατίζει με τα δικά της μέσα: με λέξεις, με στίχους, με σχέδιο και χρώματα, όπως εδώ.

Εδώ, η ζωγραφική διαδικασία, ως μίμηση πράξεως σπουδαίας και τελείας, γνωρίζει την κάθαρση στο κόκκινο της μπογιάς, στα ένοχα κόκκινα γάντια, στην σουρεαλιστική κόκκινη πρόκληση ενός ταύρου που δεν ενδιαφέρεται για χρώματα. Στο μαύρο του θανάτου που ελλοχεύει παντού.

Στην τραγωδία η κορυφαία πράξη συντελείται μακριά από τα μάτια των θεατών και επιστρέφει μπροστά τους ως γεγονός.

Στην ζωγραφική όλη η δραματική διαδικασία που προηγείται, γίνεται ερήμην τους και το αποτέλεσμα της δράσης επιστρέφει στο κοινό, στον πίνακα-εκκύκλημα, μαρτυρώντας με την τελική πράξη το έργο που έχει πλέον συντελεστεί. Ομολογώ ότι αυτή η αναγωγή προέκυψε αβίαστα, μέσα από μια άδεια ποιητική, με αφορμή ένα έργο του Σταύρου Χατζηιωάννου που δεν αποκλείει να φανταστείς τα ματωμένα χέρια της Λαίδης Μ. και να προσωποποιήσεις το πάθος σ’ ένα δράμα διαχρονικό, όπου η μοναξιά παίζει επί δύο και ο έρωτας δια ένα.

"Όλος ο κόσμος μία σκηνή" και "ο κάθε περαστικός ένας ερμηνευτής". Και ο θεατής το ίδιο. Ο Σαίξπηρ είναι ανυπέρβλητος.

Και ο ζωγράφος στα έργα του με άλλο τρόπο συγγραφέας, καλείται "εισφέρειν εις το θέατρο" με εικόνες, χωρίς λόγια, αναρίθμητες πράξεις όπου το μυστήριο πρωταγωνιστεί και συνδέει η απορία, ο φόβος και οι γυρισμένες πλάτες. Το ερωτηματικό μετέωρο απαντημένο από την τέχνη και εσαεί αναπάντητο.

Δρ Βιβή Βασιλοπούλου
Αρχαιολόγος – κριτικός τέχνης

Φασματοσκόπια του ορισμένου

Πολύ επικίνδυνη λέξη το «ορισμένο», μπορεί να σε οδηγήσει σε ατραπούς οφιογενείς, με άλλα λόγια: να σε πάει κατά διαόλου. Και ο διάβολος έχει πολλά παιδιά, ένα από αυτά είναι η αλήθεια – άλλη ύπουλη λέξη αυτή, μιας και πολύ σχετίζεται με την εξ αποκαλύψεως παρουσία του μηδενός. Εν τέλει, ας δεχτούμε μια σύμβαση για να μπορέσουμε να προχωρήσουμε, να πάμε κοντά σε μία των τεχνών, τη ζωγραφική. Η σύμβαση αυτή δεν είναι συνθήκη υποτέλειας αλλά αντίληψη, κρίση, όραση, φυσική ακολουθία.

Ελπίζω να μη θέλετε να τα αμφισβητήσουμε και αυτά. Ελπίζω, λέω. Κοιτώντας τους πίνακες του Σταύρου Χατζηϊωάννου αναγκάστηκα να ειπώ τα πιο πάνω, για να δείξω ότι όλος ο κόσμος που ανοιγόταν μπροστά μου ήταν άκρως επικίνδυνος. Επικίνδυνος όχι για την εννοιολογία που κατασκηνώνει στα τοπία-θέσεις (ταύροι, μάσκες, θεατρικές σκηνές, κ.α.), αλλά γιατί με πλάνεψαν το απόκοσμο και το διαβολικό. Οι Σειρήνες. Η μαστροπεία των χρωμάτων. Η κίνηση, αντίπαλη της εικονιστικής ακινησίας, που υπάρχει μέχρι πνιγμού.

Αυτά μου έφερναν τρόμο. Μια σειρά από πόζες έτοιμου θιάσου που περίμενε να φωτογραφηθεί, για να συνεχίσει μετά την αλληγορική παράστασή του. Σε αυτήν τη ζωγραφική το αναμενόμενο και το υπαινισσόμενο επιχειρούν έναν τρελό χορό. Φτάνουν σε μας ωσάν στροβιλιζόμενο ουράνιο τόξο. Ευτυχώς που οι αδρές πινελιές μας αφήνουν το σχήμα τους, για να ανασάνουμε κάπως έναντι του ορισμένου. Να μην εκκινήσουμε για τον ήλιο πλασμένοι στο κηρώδες εργαστήριο του Δαιδάλου, φρούδοι, ανίδεοι, δηλαδή, άοπλοι. Στα έργα τέχνης ο δημιουργός μπορεί, και έχει το δικαίωμα, να μιλά για τις προθέσεις του αλλά όχι για το αποτέλεσμα. Όσοι παρασύρθηκαν, το πλήρωσαν ακριβά.

Εύχομαι να μην το κάνει ο εκθέτων σήμερα Σταύρος Χατζηϊωάννου. Και δεν θα το κάνει. Ο λόγος είναι οφθαλμοφανής: οι προθέσεις του καταδεικνύονται με ειλικρίνεια. Η αιτία είναι κατανοητή. Νομίζω ότι βαρέθηκε, έπληξε, να βλέπει το κενό του μεταμοντερνισμού. Περνώντας δε από τα χωρικά ύδατα του Συμβολισμού έδωσε τολμηρή αναφορά στις περιοδεύουσες δυνάμεις της ακτοφυλακής του και διάβηκε σεβαστός, ελεύθερος, ως μη κλέπτων οπώρας ξένης ιδιοκτησίας.

Στο καθόλου έργο του ζωγράφου υπάρχει, έστω και λανθάνουσα, μία δραματική οργή: ο ναρκισσισμός και η αμεριμνησία αλληλοσπαράζονται ως μετεωρίτες αφήνοντας λάμψεις διαστημικής ανάλωσης, εδώ εννοήστε: τροφή του απαιτητικού ΛΗΣΤΡΙΚΟΥ ΧΩΡΟΥ. Είναι ληστής ο χώρος σε καραούλια, εκεί όπου υπάρχει πέρασμα. Διάβα θνητών τε και μη. Όποιος επιχειρεί να τον γεμίσει χάνει τον νουν του, την αξιοπρέπειά του, είτε αυτός είναι Επιστήμονας είτε Καλλιτέχνης. Η σοφία της παρούσας ζωγραφικής είναι η οικονομία του χώρου και του χρώματος. Δεν είναι (καλλιτεχνική αδείᾳ) το: …κάνω ό,τι μου αρέσει και ό,τι κάνω, αδιαφορώ αν σας αρέσει! Με θέλγει το καθολικό μέτρο.

Όποιος το επιτυγχάνει, τον ζηλεύω. Αυτός είναι ο λόγος που είπα να γράψω δυο λέξεις για τον Σταύρο Χατζηϊωάννου. Αν πέρασα τα εσκαμμένα, του ζητώ συγγνώμη. Εγώ, πάντως, λούστηκα στις χρωματολίμνες του και περιοδεύω ασίγαστος στα διαβολικά «τοπία» του, πρώτου και έσχατου πλάνου!

Μιχάλης Μπουρμπούλης

Εκεί που το μεταφυσικό γίνεται απτό...

Τα απόλυτα παραστατικά -φαινομενικά μόνον- έργα του Σταύρου Χατζηϊωάννου είναι στην ουσία ιδιόμορφα αφηρημένα, καθότι είναι ενσαρκωμένα-πλασμένα μέσ’ από μίαν ατμόσφαιρα καθαρά μεταφυσική. Ατμόσφαιρα που ακτινοβολούν και ολόγυρά τους, προκαλώντας τον θεατή σε πολλές επάλληλες/παράλληλες θεάσεις και αναγνώσεις. Θεάσεις που ειδικότερα διεγείρουν και οξύνουν ανεξάντλητα την φαντασία του, έτσι ώστε να πλουτίζουν διαρκώς τον ψυχικό του κόσμο.

Οι όποιοι συνειρμοί από την τέχνη και την τεχνική του κινηματογράφου, από την Commedia del’ Arte, από μία ερωτική συνεύρεση, από μία, σε πρώτη όψη, "οικογενειακή στιγμή" ή σκηνή μιας διαχρονικά εννοημένης καθημερινότητας, προβάλλουν μέσ’ από τα έργα του, χάρη στην ανορθόδοξη οπτική γωνία με την οποία τα έχει ενεργοποιήσει ο ταλαντούχος δημιουργός, με τη δυναμική μιας ανασύνταξης-ανάπλασης της "ταυτότητάς" της "άμεσα" ιδωμένης εικόνας, έτσι ώστε: το εγγενές περιεχόμενό της να μετουσιώνεται αδιόρατα σε μιαν "άλλη" κατάσταση. Κατάσταση, που τελώντας σε διαρκή υπέρβαση, διεγείρει και υποβάλλει με μιαν αμείωτη ένταση -σε δυναμικό και σε φάσμα δυνατοτήτων- τον θεατή.

Το οφθαλμοφανές εξπρεσιονιστικό πάθος των προηγούμενων έργων του Χατζηϊωάννου με τις χαρισματικά ενσαρκωμένες μέσ’ από το χρώμα και το ίχνος φιγούρες έχει τώρα μεταλλαγεί σε μίαν υποβόσκουσα, μεσ’ από τις φαινομενικά μόνον ήρεμες μορφές, ένταση έτοιμη να εκδηλωθεί και να εκτονωθεί πάραυτα.

Καταλυτικό -καθοριστικό όμως- γνώρισμα εδώ είναι και ο παράγοντας χρώμα-φως και αντίστροφα, που παίζει έναν ιδιωματικό, πρωταγωνιστικό ρόλο στα έργα του σημαντικού καλλιτέχνη, καθώς προικίζει με μιαν υποβλητική δραματικότητα την κάθε σκηνή.

Συνδετικός κρίκος το χρώμα-φως τόσο στις επιρρεπείς σε έναν συμβολισμό σκηνές όσο και σε εκείνες που προβάλλουν πιο "άμεσες", λειτουργεί καταλυτικά και σε ότι αφορά την υποβολή που ασκείται στον θεατή. Υποβολή που ενισχύεται εικαστικά με τις ευρηματικές λύσεις που δίνει ο Χατζηϊωάννου σε ότι αφορά το πλάσιμο της εικόνας μέσ’ από τη χαρισματική σκίαση. Υποβολή μεσ’ από την οποία, σε όλες τις περιπτώσεις, ανεξάρτητα από το επιμέρους θέμα, διαχέεται ένας ιδιόμορφος ερωτισμός, ο οποίος είναι διάχυτος στα έργα του δημιουργού όχι μόνο στις ανθρώπινες μορφές -σε έκφραση, σε θωριά, σε "στάση"- αλλά και σε αυτά ακόμη τα λουλούδια ή την κορδέλα μιας νεκρής φύσης, το στόμιο και τον κορμό ενός ναργιλέ, την καμπύλη ενός καναπέ, την υφή ενός γαντιού, την συγκρατημένη ορμή ενός ταύρου, το λαμπύρισμα των στολιδιών ενός χριστουγεννιάτικου δέντρου.

Χάρη στην οπτική γωνία από την οποία είναι ιδωμένα-βιωμένα τα έργα του άξιου καλλιτέχνη προσκαλούν τον θεατή να συμπρωταγωνιστήσει με τις απεικονιζόμενες μορφές ή τα όποια δρώμενα, να συλλειτουργήσει σαν πομπός και δέκτης ψυχικών καταστάσεων και ερεθισμάτων, να συμμεριστεί, κοντολογίς, το μυστήριο που υπερκαλύπτει και συνάμα ενεργοποιεί ανεξάντλητα το υλικό-τεχνικό μέρος της εικαστικής απόδοσής τους.

Προικισμένες με ένα αυθεντικό ποιητικό έρμα οι συνθέσεις του ζωγράφου αποθαρρύνουν κάθε επιδερμική προσέγγιση, για να μας κατοικήσουν μέχρι τα μύχια και να μας μυήσουν στον γόνιμο τόσο εικαστικά όσο και πνευματικά ψυχικό τους κόσμο. Όντως, το πνεύμα που ακτινοβολεί και διαχέεται εδώ, καθώς συμπράττει όσο γίνεται πιο αρμονικά με την ύλη, επαληθεύει για τα έργα του Σταύρου Χατζηϊωάννου τον πλατωνικό ορισμό, ότι η τέχνη για να είναι αυθεντική οφείλει να εκφράζει μιαν Ιδέα και όχι να αποτελεί μια μίμηση. Γι' αυτό και επισημαίνουμε ανεπιφύλακτα ότι στις συνθέσεις του εμπεριέχεται και εκφράζεται, όσο εικαστικά είναι εφικτό, αυτή καθεαυτή η Ιδέα της μεταφυσικής ενέργειας που διέπει το σύμπαν.

Ντόρα Ηλιοπούλου-Ρογκάν
Δρ Ιστορικός της Τέχνης-Τεχνοκριτικός
Officier des Arts et Lettres